Kış ayları bitti, yaz yüzünü gösterdi. Bir çoğumuz kışlık lastiklerimizi çıkarıp, yazlık lastiklerimizi taktırdık ya da taktıracağız.
İşte bu, ön takımlara zaman ayırmak için uygun bir zaman.
Rot ve balans ayarı yapılmış bir otomobilde seyahat keyifli ve güvenli olacaktır. Unutmamak gerekir ki ayarsızlıktan kaynaklanan sorunlar titreşime, bunlar da sorunlara neden olarak aracınıza ciddi zararlar verecektir.
Rot ayarı lastiğin yön açısıdır. Balans ayarı ise lastikdeki merkezkaçı önlemek için ağırlığın her noktada eşit dağılımı amacıyla yapılan dengelemedir. Özellikle, kasislerden geçen, çukurlara düşen, kaldırımlara çıkan, bozuk satıhlarda yol alan ve patinaj yaparak hareket ettirilen araçlarda, lastiklerin dişleri ve rot ayarları bozulur, dengesizleşir. Dengesizliği ortadan kaldırmak, aracın dengeli ve tutarlı biçimde yol alabilmesini sağlamak için rot-balans ayarlarını yaptırmak gerekir. Kullanım yeri ve durumuna bağlı olarak, periyodik bakımlarınız sırasında bu ayarların yapılması, aracınızın ömrünü uzatır.
Peki bu ayarlar nasıl yapılır?
Anlatmaya balans ayarı ile başlayalım.
Servise giren aracın önce lastiklerinin durumuna bakılır. Sonra, ekseninde çevrilmek suretiyle jantta vuruk veya lastiklerde yapısal bozukluk olup olmadığı gözden geçirilir. Sökülen lastikler bilgisayarlı balans makinesinde 55 kilometre hızla döndürülüp ayar edilir. Aşınmadan dolayı dengesi bozulmuş lastiklerin jant kenarının iç ve dış kısmına kurşun çakılarak/yapıştırılarak dengeli bir hale gelmeleri sağlanır. Dışa statik, içe dinamik tesirli ağırlıklar konulur. Bunlar 5 gramla 60 gram arasında değişler.
Artan hızlarda direksiyonda meydana gelen titremeler aracın balans ayarı istediğinin en büyük göstergesidir. Değişen ya da patlayan lastiğe yapılan yama bile balans ayarı gerektirir.
Rot ayarına gelecek olursak; Rot ayarının ilk aşamasında otomobilin hayati parçalarından olan ön takım elemanları kontrol edilir. Eğer ön takım elemanları içinde boşluk yapan, gevşeyen yada ömrünü tamamlayan varsa öncelikle bu problemlerin giderilir ve söz konusu parçalar yenilenir. Rot ayarı, tekerlek balans ayarından sonra yapılır. Oldukça kısa bir sürede hatasız olarak rot ayarı yapılabilen bilgisayarlı makinelerin aparatları ön tekerleklere doğru şekilde bağlanır. Aparatlar doğru takılmaz ise rot ayarı doğru olmayacağı için bu konuya dikkat edilmesi gerekir. Bilgisayar ekranındaki değerler fabrika değerlerine gelinceye kadar kamber, kaster, toe açıları ayarlandığında rot ayarı tamamlanmış olur.
Bu işe biraz daha detaylı bakacak olursak.
Kamber açısı nedir?
Bir aracın önünden bakıldığında, tekerlek ekseninin düşey eksene göre yaptığı açıya kamber açısı denir. Tekerleğin, aracın dışına doğru yaptığı açıysa pozitif (+) kamber açısı, aracın içine doğru yaptığım açıya negatif (-) kamber açısı adı verilir. Kamber açısı doğru ayarlanmış bir tekerlekte, direksiyon ekseni ile tekerlek ekseni, tekerleğin yola temas noktasında birleşir.
Kamber açısının verilişinin önemi ve etkileri:
1. Lastiklerin dengeli aşınmasını,
2. Ön teker bilya yatakları ile aks başı yataklarının ( burç veya rotil ) uzun ömürlü olmasını,
3. Direksiyonun kolay dönmesini sağlar.
Kamber açısının uygun olmaması ise; lastiklerin içten veya dıştan tek taraflı aşınmasına , tekerlek yataklarının, aks başı yataklarının kısa zamanda aşınmasına, direksiyonun ağır olmasına veya bir tarafa çekmesine neden olur.
King-pim açısı nedir?
Rotillerin veya başlık pimi ekseninin üst ucunun düşeye oranla, aracın merkezine doğru olan eğikliğine direksiyon ekseni eğikliği ( başlık pimi eğikliği, king-pim eğikliği veya aks başı eğikliği ) veya açısı denir.
Direksiyon ekseni eğikliğinin önemi ve etkileri:
Direksiyon ekseni eğikliğinin veriliş nedeni; tekerlek ekseninin, direksiyon ekseni ile yol üzerinde birleştirmektir. Tekerlek ekseni ile direksiyon ekseni tekerleğin yola temas etme noktasında birleşmesi araç yükünün lastikler üzerine dengeli dağılmasını sağlar. Araç yükünün dengeli olarak lastikler üzerinde dağılmasının önemi ve etkileri şunlardır.
1. Lastikler dengeli aşınır,
2. Direksiyon daha kolay döner ve viraj çıkışı direksiyonun kendiliğinden toplamasını sağlar,
3. Fazla kaster açısına ihtiyacı azaltır.
Kaster açısı nedir?
Ön tekerin iç kısmından bakıldığında başlık pimi veya rotillerin yani direksiyon ekseninin düşey eksenle yapmış olduğu açıya kaster açısı denir. Direksiyon ekseninin yatma yönü; aracın içine doğru ise pozitif kaster, dışına doğru ise negatif kaster adını alır.
Kaster açısının önemi ve etkisi:
Kaster açısının veriliş nedeni; araç yükünün tekerleğin önüne veya arkasına aracın yola dalmasını önler, virajlarda ve düz yolda yön kontrolünü sağlar. Kaster açısının uygun olmaması ise; lastiklerin yol üzerinde zıplamasına, direksiyon sertleşmesine, sağa sola çekmesine, aracın yolda gezmesine, dalmasına ve direksiyon hakimiyetinin azalmasına sebep olur.
Toe-in açısı nedir? ( Tekerleklerin içe kapanıklılığı)
Bir aracın ön tarafından ve üstten bakıldığında ön tekerlerin ön kısmının arka kısmına göre bir miktar kapalı olma durumuna toe-in denir.
Toe-in açısının önemi ve etkileri:
Toe-in açısının veriliş nedeni; seyir esnasında ön tekerlerin ön kısmının arka kısmına oranla açılmak istemesinin önüne geçmektir. Toe-in değeri bazen mesafe bazende açı olarak verilir. Toe-in açısının verilmesiyle dururken ön kısmı kapalı olan teker seyir esnasında açılarak birbirine paralel hale gelirler. Tekerlerin seyir halinde birbirine paralel gelmesinin önemi ve etkileri şunlardır.
1. Direksiyonda denge sağlandığı için aracın direksiyon hakimiyeti artar,
2. Lastiklerin dengesiz aşınmasının önüne geçilir.
Fazla toe-in açısı sağ ön lastiği dıştan, az toe-in açısı sol ön lastiği içten aşınmasına neden olur. Toe-in açısının sebep olduğu lastik aşıntısı, keskin köşe görüntüsü verir.
Dönüş açısı veya dönüşlerdeki toe-aut açısı nedir?
Bir aracın dönüş esnasında , ön tekerleklerinde oluşan açı farklılığını ifade eder.
Toe-in açısının önemi ve etkileri:
Araç viraja girdiğinde dönüş çemberinin merkezi, D noktasıdır. Dışta kalan ön tekerlek daha küçük bir açı ile, içte kalan ön tekerlek daha büyük bir açı ile dönmek zorundadır. Ön tekerleklerin birbirinden farklı açılarda dönmeleri ayarlanamazlar ise dönüşlerde lastikler yuvarlanmanın yanı sıra yola sürtünerek kaymak durumunda kalırlar. Bu olayda lastiklerin çabuk aşınmasına yol açar.
Düz yolda aracın bir tarafa çekmesi, arka tekerleklerin ön tekerlek izini takip etmemesi, tekerlekler tam karşıyı gösteriyorken direksiyonun farklı bir pozisyonda durması, virajda ön tekerleklerden lastik sesi gelmesi gibi belirtiler rot ayarlarınızın bozulduğunun işaretleridir.
Son söz: Rot ve balans ayarları önemlidir ihmal etmeyiniz!
